Lên rừng trốn học
Ngày đầu năm mới Ất Tỵ 2025, sương giăng mờ đỉnh Giăng Màn, đồn biên phòng Bản Giàng nằm lấp ló bên bản Rào Tre (xã Hương Liên, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh). Trung tá Nguyễn Văn Thiên, tổ trưởng tổ công tác Biên phòng Rào Tre - Đồn biên phòng Bản Giàng (BĐBP Hà Tĩnh) cho biết, mấy ngày nay, nhiệt độ xuống thấp, vào sáng sớm và chiều tối, toàn bản gần như bị sương mù bao phủ. Năm nay, cũng như mọi năm, Trung tá Thiên ăn Tết xa nhà. Đối với anh và những cán bộ chiến sỹ tại đây, Rào Tre là "nhà".
Chất phác, giản dị, gần gũi là những gì người dân bản Rào Tre nói về Trung tá Nguyễn Văn Thiên. Gắn bó cuộc đời là người lính biên phòng, suốt 23 năm công tác thì đã có gần 20 năm Trung tá Thiên sinh sống, gắn bó với bà con đồng bào dân tộc Chứt. Từng đứa trẻ cho đến người già trong bản đều quý mến anh. Ngoài là người lính biên phòng, bà con dân bản còn quý trọng anh là một người thầy dạy chữ.
Người dân bản Rào Tre từ già, trẻ, gái, trai đều quý trọng Trung tá Thiên.
Trung tá Thiên cho biết, năm 1996 -1999, anh công tác tại Đồn biên phòng Kỳ Khang. Tại đây, anh được giao nhiệm vụ dạy lớp phổ cập tiểu học, xóa mù chữ cho người dân giáo xứ họ Đậu Giang (xã Kỳ Khang, huyện Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh; thuộc Giáo xứ Dụ Thành) và người dân vùng biển bãi ngang xóm Trung Giáp, xóm Trung Tân (xã Kỳ Khang).
Trong 3 năm liên tiếp, Trung tá Thiên đã trực tiếp đứng lớp, giảng dạy 04 lớp học với tổng số 96 học viên có tuổi đời từ 14 - 40 tuổi. Tháng 6/2001, Trung tá Thiên được Bộ Chỉ huy BĐBP tỉnh điều động về công tác tại bản Rào Tre. Tại địa bàn này, Trung tá Thiên được được giao nhiệm vụ giúp đỡ bà con dân tộc Chứt phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Chứt, đồng thời trực tiếp mở các lớp học xóa mù chữ cho bà con.
Sự gần gũi, quan tâm đến đời sống, tâm tư của bà con khiến người dân bản xem Trung tá Thiên là một người thân. (Ảnh: Ngân Hà).
Nếu như ở Kỳ Khang, việc dạy chữ cho bà con đã rất khó thì ở bản Rào Tre lại càng khó khăn hơn. Vốn là tộc người sinh sống du canh, du cư trong hang đá, những người đồng bào dân tộc Chứt ngoài không biết đọc, biết viết còn không biết tắm rửa vệ sinh và lao động sản xuất. Trung tá Thiên cùng với tổ công tác Cắm Bản, trực tiếp đến từng nhà, vận động từng người để dạy chữ và mở 02 lớp học với 48 học viên theo học tập trung vào buổi tối.
Để đôn đốc "học sinh" đến lớp, cứ sáng tinh mơ, tổ Cắm Bản do Trung tá Thiên làm tổ trưởng, gõ kẻng báo thức cho cả bản. Không những thế, các cán bộ biên phòng còn đi từng nhà, gõ cửa đánh thức mọi người dậy đi học. Cái chữ đến được với người Chứt là rất khó vì người đồng bào học lâu nhớ nhưng lại nhanh quên, lại vốn quen với việc thức đêm, ngủ ngày của lối sống du mục trước kia nên nếu không được thúc giục, thì sẽ không ai chịu đến trường.
Vận động bà con và con em dân bản đi học là cả một hành trình dài đầy vất vả mà lực lượng Cắm Bản đã kiên trì thực hiện. (Ảnh: Ngân Hà).
"Để ổn định, duy trì sĩ số lớp học rất khó khăn. Phần lớn, người dân khi thấy bóng dáng cán bộ biên phòng xuống nhà thì đã trốn lên rừng để không phải đi học. Hoặc có người đến lớp thì đã quá trưa trong tình trạng say khướt. Ngồi vào chỗ thì không chịu học, chỉ nói chuyện với nhau. So với trẻ em thì dạy cho các phụ huynh, người lớn rất gian truân. Có khi một chữ mà phải dạy cả tuần, cả tháng, tuy vậy, những người lính biên phòng đã luôn động viên nhau không được nản lòng", Trung tá Thiên nhớ lại.
Thời gian đầu, tổ công tác Cắm Bản phải đến từng nhà vận động. Bà con bảo học chữ không ăn được nên không ai theo học. Một chữ cái, anh em chiến sỹ phải dạy từ 3 - 4 ngày họ mới hiểu được. Ban ngày, những người lính mang quân hàm xanh thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh biên giới, còn ban đêm thì đến từng nhà, thắp đèn dầu để dạy học cho bà con.
Người thầy giáo tiên phong
Nói về những đóng góp của Trung tá Nguyễn Văn Thiên nói riêng và những người lính mang quân hàm xanh nói chung trong công tác xóa mù chữ, Đại tá Nguyễn Mậu Phúc, Phó chính ủy bộ đội biên phòng Hà Tĩnh (BĐBP) cho biết, công tác mở lớp xóa mù chữ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số là một nhiệm vụ hết sức nặng nề, đối mặt với nhiều khó khăn thách thức nhưng đây cũng là một việc làm đặc biệt cấp thiết, có ý nghĩa sống còn đối với đồng bào dân tộc Chứt ít người trong hành trình hòa nhập vào cộng đồng và là một nghĩa cử có ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Sự quan tâm của những người lính mang quân hàm xanh đã giúp người đồng bào dân tộc Chứt dần yêu cái chữ, yêu tri thức. (Ảnh tư liệu BĐBP cung cấp).
Các lớp học xóa mù chữ không chỉ giúp người dân tộc Chứt nơi đây biết đọc, biết viết mà còn mở ra cơ hội để bà con tìm hiểu, nghiên cứu, ứng dụng khoa học kỹ thuật, mô hình kinh tế hay vào sản xuất. Đồng thời, tạo ra những điều kiện thuận lợi cho lực lượng BĐBP thực hiện công tác vận động, tuyên truyền các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng, Nhà nước và nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền an ninh biên giới đến gần với người dân.
Trung tá Nguyễn Văn Thiên là cán bộ tiên phong trong những ngày đầu thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước ta, của tỉnh, của BĐBP đưa dân tộc Chứt ra với ánh sáng văn minh, thoát khỏi nguy cơ tụt hậu. Do đó, những năm đầu khi mới chia tách tỉnh, khi mọi mặt đời sống còn rất nhiều khó khăn, Trung tá Thiên đã trực tiếp tham gia giảng dạy các lớp học xóa mù chữ, kèm cặp các cháu học tập, tích cực phối hợp với địa phương, gia đình, các nhà trường quan tâm giúp đỡ các cháu trong học tập.
Những thế hệ trẻ người đồng bào dân tộc Chứt đã biết nỗ lực trong học tập, có khát vọng vươn lên. (Ảnh tư liệu BĐBP cung cấp)
"Những ngày đầu, dân bản không có một ai biết chữ. Nhằm giúp bà con nâng cao nhận thức, hòa nhập cộng đồng, Bộ Chỉ huy BĐBP tỉnh Hà Tĩnh mà trực tiếp là Thượng tướng Võ Trọng Việt lúc đó là Chỉ huy trưởng đã chỉ đạo mở lớp dạy xóa mù chữ, để đưa đồng bào từng bước tái hòa nhập cộng đồng. Các chiến sỹ biên phòng được cử về cắm bản rất vất vả, gian khổ để làm quen, học tiếng dân tộc, hiểu phong tục tập quán của người Chứt để cùng ăn, cùng ở, dạy tiếng Kinh và cách làm ăn cho bà con", Đại tá Nguyễn Mậu Phúc nói.
Đến nay, sau hơn 3 thập kỷ đồng hành với cái chữ cho bà con thì tổ Cắm Bản đã hoàn thành "sứ mệnh", xóa bỏ mù chữ cho bà con dân tộc Chứt tại bản Rào Tre. Có được kết quả ấy là nhờ sự chung tay góp sức của toàn xã hội, cả cộng động, tinh thần trách nhiệm cao trong hành trình kiên trì, bền bỉ bám dân, bám địa bàn của biết bao thế hệ cán bộ giáo viên cắm bản và các chiến sĩ BĐBP Hà Tĩnh.
Em Hồ Viết Đức (SN 2006) đỗ Khoa Luật trường Đại học Hà Tĩnh vào năm 2024. Em được tổ công tác biên phòng bản Rào Tre đưa đi nhập học. (Ảnh tư liệu BĐBP cung cấp)
Nỗ lực của các thầy giáo mang quân hàm xanh trong những năm tháng gieo chữ lên non đã mang ánh sáng tri thức đến với bản làng, thắp sáng ước mơ, khát vọng vượt núi của học sinh dân tộc thiểu số. Đến nay 100% học sinh người Chứt đều biết chữ, được đến trường, trong số đó, nhiều em đỗ cao lên đại học.
Ông Nguyễn Sỹ Hùng, Chủ tịch UBND xã Hương Liên đánh giá cao những đóng góp rất lớn của lực lượng BĐBP Hà Tĩnh trong công tác xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc Chứt.
"Chính quyền địa phương luôn phối hợp với lực lượng biên phòng tuyên truyền vận động con em bản Rào Tre đến trường. Từ việc bà con dân bản biết đọc, biết viết, rất thuận lợi trong công tác tuyên truyền các chính sách và pháp luật của Nhà nước và đảm bảo công tác an ninh biên giới", Chủ tịch UBND xã Hương Liên nói.